میوم یا فیبروم رحمی چیست؟
فیبروم رحمی غده سرطانی نبوده و تنها توده‌ای در اندازه‌ها و مکان‌های مختلف است که در لابه‌لای عضلات و بدون متاستاز یا پخش شدن به سایر نقاط رشد می‌کند. این توده می‌تواند در گردنه‌ی رحم، مجرای ورودی رحم، سقف رحم، تنه یا بیرون آن و… بوده و حتی به اندازه‌ی توپ بیس‌بال یا بزرگ‌تر از آن باشد.
رحم عضوی ماهیچه‌ای در بدن خانم‌ها می‌باشد که مسئولیت وظایفی از جمله تنظیم ترشح هورمون‌ها و تولید مثل را بر عهده دارد. فیبروم یا میوم رحمی دسته‌ای از تومورهای خوش‌خیم هستند که می‌توانند در لایه‌های مختلف رحم ایجاد شوند. این فیبروم‌ها شایع‌ترین توده‌های خوش‌خیم و بدون علامت تشکیل شده در بدن زنان بالغ بوده و تشخیص اولیه آن‌ها می‌تواند با حس درد، خونریزی زیاد، احساس جسم خارجی یا سونوگرافی‌های تصادفی از این ناحیه انجام شود. اگر این توده‌ها بدون علامت بوده و شما را روانه‌ی پزشک نکنند اکثراً خودبه‌خود و بعد از یائستگی از بین می‌روند.
میوم یا فیبروم رحم
هورمون زنانه‌ی استروژن محرک رشد بیشتر فیبروم رحمی می‌باشد. این هورمون بیشتر در سنین بارداری افزایش یافته و به همین دلیل فیبروم رحمی در سنین بلوغ تا یائستگی از شیوع بالایی برخوردار است. همچنین در دوران قاعدگی در بدن استروژن بالایی ترشح می‌شود که خود عاملی برای رشد بیشتر فیبروم می‌باشد اما با تمام شدن قاعدگی و کاهش سطح این هورمون اندازه‌ی فیبروم بسیار کاهش می‌یابد.
آیا فیبروم رحمی خطرناک است؟
معمولاً این عارضه خطرناک یا مرگبار نیست و پروسه‌ی درمان طولانی‌ای ندارد اما ممکن است به علت خونریزی و دردی که در بعضی افراد ایجاد می‌کند کم‌خونی و در نتیجه خستگی و بی‌حالی ناشی از آن ایجاد شود.
فیبروم یا میوم رحمی چه علائمی دارد؟
علائم بالینی این بیماری بسته به محل فیبروم و اندازه‌ی آن طیف وسیعی را در بر می‌گیرد.
- به طور مثال در دوران قاعدگی با تخریب شدن رگ‌های رحمی در زنان خونریزی دیده شده و وجود عاملی مثل فیبروم که فشار بیشتری بر رگ‌ها وارد می‌کند خونریزی و درد در این خانم‌ها را به شدت افزایش می‌دهد (قاعدگی سنگین و دردناک). در نتیجه این افراد مبتلا به کم خونی شدید یا آنمی‌همولیتیک خواهند شد.
- میزان درد و شدت آن در بیماران بسته به محل فیبروم و اندازه‌ی آن متفاوت است. به طور مثال فیبروم ساب موکوزالی که رو به کمر باشد باعث ایجاد کمردرد هم خواهد شد و حتی با فشار فیبروم بر عصب نخاعی و یا سیاتیک ممکن است درد در کشاله‌ی ران احساس شود که با دیسک کمر اشتباه گرفته می‌شود.
- همچنین با فشار فیبروم رحم به مثانه، این عضو عملکرد خود را به درستی انجام نداده و فرد ممکن است به تکرر ادرار یا پلی‌اوری دچار شود که با ادامه دار شدن آن احتمال ایجاد سنگ‌های کلیوی، ادراری و یا عفونت‌های دستگاه ادراری وجود دارد.
سایر علائم فیبروم رحمی
- اگر فیبروم موازی مجرای میزنای باشد می‌تواند با اعمال فشار بر آن باعث جریان یافتن ادرار به صورت قطره قطره شود.
- با کند شدن تخلیه مدفوع تحت تاثیر فشار فیبروم بر رکتوم، علائمی مثل یبوست، دل درد، درد پا و پشت بخاطر فشار بر عصب سیاتیک هم مشاهده می‌شود.
- فیبروم با تحریک فعالیت رحم باعث ترشحات غیر عادی و مزمن یا حتی بد بو می‌شود.
- ممکن است زایمان مادر دارای فیبروم با درد زیاد و حتی بارداری او با اختلال در رشد جنین یا سقط آن همراه باشد.
- به طور نادر قطع شدن یا اختلال در جریان خون فیبروم و ایسکمی آن باعث ایجاد درد حاد در آن ناحیه خواهد شد.
- بزرگ شدن بیش از حد فیبروم با احساس سنگینی و یا حتی حاملگی ممکن است اشتباه شود.
انواع فیبروم یا میوم رحمی
بافت رحم به سه قسمت تقسیم می‌شود. از بیرون این قسمت‌ها به ترتیب لایه‌ی خارجی، لایه‌ی ماهیچه‌ای و لایه‌ی داخلی یا موکوزی می‌باشند. بافت‌های زیری هم به دو دسته‌ی موکوزی و سروزی تقسیم می‌شوند توده‌های زیر لایه‌ی سروزی به علت نزدیک بودن به لایه‌ی خارجی آزادی بیشتری برای رشد دارند. این در حالی است که توده‌های زیر لایه‌ی موکوزی با فشار بر لایه‌ی موکوزی باعث تحریک ترشحات بدبو و زیاد به همراه درد خواهد شد.
چهار نوع فیبروم یا میوم
فیبروم میانی (internal):
در دیواره‌ی عضله وجود دارد و شایع‌ترین نوع است.
فیبروم خارجی (external):
این فیبروم در خارج از دیواره‌ی رحم تشکیل شده و باعث می‌شود که در رحم ظاهری برآمده ایجاد شود. از آنجا که این نوع فیبروم در سطح رحم بوده و لایه‌ی محدود کننده روی آن وجود ندارد معمولاً اندازه‌اش بزرگ شده و باعث درد احشایی خواهد شد.
فیبروم ساب موکوزال:
این نوع فیبروم در زیر پوشش موکوزی داخل رحم به وجود می‌آید.
فیبروم ساب سروزال:
این نوع فیبروم در زیر پوشش سروزی داخل رحم به وجود می‌آید.
فیبروم دهانه‌ی رحم:
همان‌طور که از اسمش پیدا است در دهانه رحم ایجاد شده و فرد در هنگام رابطه‌ی جنسی احساس درد می‌کند.
کی باید به پزشک مراجعه کنید؟
همان‌طور که گفته شد با وجود شیوع فیبروم‌ها اکثراً بدون علامت هستند و شما نیازی برای مراجعه به پزشک ندارید. اما زمانی که دردهای مزمن در محل لگن خود احساس کنید یا علائمی مثل اختلال در قاعدگی (چه از لحاظ ترتیب سیکل‌ها و چه از لحاظ میزان خونریزی)، سرگیجه، ناتوانی در کنترل ادرار و احساس وجود توده در داخل شکم داشته باشید باید هرچه سریع‌تر به پزشک غدد و یا اورولوژیست مراجعه کنید.
پزشک چگونه فیبروم رحمی را تشخیص می‌دهد؟
-
امواج فراصوت:
این امواج بی‌ضرر بوده و با برخورد به رحم و بازتاب شدن می‌تواند تصویری از بافت ارائه دهد که توسط پزشک متخصص تفسیر می‌شود. در حالت عادی پروب این دستگاه که تابش کننده و گیرنده‌ی امواج است بر روی شکم قرار داده می‌شود اما در این مورد برای تهیه‌ی تصویر سه بعدی از رحم، پروب از داخل واژن هم امواجی را برای عکس برداری ساطع می‌کند. این مورد اولین دستور تشخیصی پزشک برای بررسی رحم می‌باشد.
بعضی اوقات نتایج امواج فراصوت یا سونوگرافی کافی نبوده و پزشک نمی‌تواند به راحتی تشخیص دهد که چه تعداد فیبروم در این ناحیه وجود داشته و یا چقدر در اطراف خود رگ‌زایی کرده است. به طور مثال ممکن است که فیبروم‌ها پشت سر هم بوده و با امواج تنها فیبروم رویی تشخیص داده شود. پس پزشک از روش‌های مکمل برای بررسی این موضوع استفاده می‌کند. روش‌هایی مثل: -
ام ار آی:
ابتدا داخل رگ خونی شما ماده حاجب تزریق می‌شود تا ناحیه‌ی مورد نظر در رحم مشخص شود. همچنین از آنجایی که این ناحیه با روده هم پوشانی دارد طبق دستور پزشک باید قبل از این کار غذاهای خاصی مصرف کنید تا اختلالی در تصویربرداری از رحم ایجاد نشود. در نهایت شما وارد محفظه‌ای می‌شوید که عکس برداری دقیق‌تری انجام می‌دهد و به علت صدای ناخوشایندی که تولید می‌کند پرسنل به شما گوشی‌هایی می‌دهند تا کمتر احساس ترس کنید. حواستان باشد که در این روش از امواج مغناطیسی استفاده می‌شود پس نباید در بدن‌تان شیء فلزی‌ای وجود داشته باشد.
-
هیستروسونوگرافی:
این روش به نام سالین اینفیوژن سونوگرام هم شناخته می‌شود. در این روش محلول سالین به رحم بیمار تزریق می‌شود و در نتیجه رحم بزرگ‌تر شده و تصویر با کیفیت‌تری حاصل می‌شود. این مورد نباید در دوران قاعدگی انجام شود چراکه میزان خونریزی را بیشتر می‌کند. معمولاً یک هفته بعد از قاعدگی بهترین زمان برای تشخیص فیبروم با این روش است. بهتر است که برای جلوگیری از آسیب و درد رحمی از نزدیکی تا مدتی قبل از این روش جلوگیری شود.
-
هیستروسالپینگوگرافی:
ممکن است بیمار از این ترس داشته باشد که بخاطر محل خاص فیبروم، به خصوص در فیبروم‌های ساب موکوزالی که در مسیر حرکت تخمدان هستند، قادر به بارداری نباشد. در این صورت برای اطمینان از این موضوع که توانایی بارداری دارد یا خیر این روش تشخیصی استفاده می‌شود. در این روش بیمار به پشت خوابیده و سوراخ واژن او با دستگاهی باز نگه داشته می‌شود تا ماده رنگ‌زا وارد بدن شده و با امواج تشخیص داده شود که آیا این ماده رنگ زا به تخمدان‌ها می‌رسد یا نه. اگر توانست برسد به این معناست که فیبروم ممانعتی برای حرکت تخمدان ایجاد نکرده و بارداری امکان پذیر است.
-
هیستروسکوپی:
یک نوع اندوسکوپی از دهانه‌ی رحم است که در آن دوربین کوچکی وارد رحم شده و به طور مستقیم سطح داخلی واژن دیده می‌شود.
فیبروم یا میوم‌های رحمی چند گرید یا درجه دارند؟
گرید صفر: بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد فیبروم‌ها در داخل رحم هستند.
گرید یک: بین ۵۰ تا ۹۰ درصد فیبروم‌ها داخل رحم‌اند.
گرید دو: بین ۰ تا ۴۹ درصد فیبروم‌ها درون رحم هستند.
با فهمیدن گرید فیبروم می‌توان بهترین روش درمانی و شانس موفقیت آن را ارزیابی کرد. به طور مثال گرید صفر بهترین گزینه برای درمان با جراحی می‌باشد.
بعد از سونوگرافی و سایر روش‌های تشخیصی چه مواردی معین می‌شود؟
- وجود یا عدم وجود فیبروم اولین عاملی است که پس از دیدن علائم و مراجعه به پزشک مشخص می‌شود.
- تعداد فیبروم: تعداد فیبروم‌ها در علائمی که بیمار تجربه می‌کند بسیار موثر است. به طور مثال هرچه تعداد آن‌ها بیشتر باشد احتمال بیشتری دارد که خونریزی‌های بیمار در دوران قاعدگی سنگین بوده و خود عاملی برای مراجعه به پزشک باشد. تعداد بیشتر فیبروم‌ها معمولاً در زنان جوان مشاهده می‌شود چراکه سطح هورمون استروژن در آن‌ها بالاست. اگر تعداد فیبروم زیادتر شده و بیمار اقدامی برای درمان نکند به مرور زمان بافت رحم آسیب دیده و دچار نکروز می‌شود.
- الگو یا شکل ظاهری و اندازه فیبروم‌ها: بعضی فیبروم‌ها به صورت تکی و بعضی‌ها چندتایی هستند. جراحی فیبروم تکی یا برداشتن بزرگ‌ترین آن‌ها از بین چندین فیبروم مانع رشد فیبروم‌های دیگر یا ریشه کن شدن عارضه نمی‌شود چراکه رشد آن‌ها وابسته به هورمون استروژن است.
اگر تعداد فیبروم زیاد باشد:
ممکن است چند فیبروم کوچک (به تعداد چهار تا بیست عدد و قطر کمتر از دو سانتی‌متر) در کنار هم باشند. با جراحی این فیبروم‌ها می‌توان علائم بیمار را کاهش داد اما اگر تعدادشان خیلی بیشتر باشد، برداشتن همگی با جراحی ممکن نیست. در الگوی مختلط که هم فیبروم‌های تکی بزرگ و هم فیبروم‌های چندتایی دیده می‌شود پروسه‌ی درمان طولانی‌تر بوده و فالوآپ بیشتری نیاز است.
با توجه به موارد گفته شده با فهمیدن این که فیبروم‌ها چه الگو، اندازه و تعدادی دارند می‌توان متوجه شد که بهترین روش درمانی برای هر کیس چگونه است.
فیبروم رحمی چگونه درمان می‌شود؟
در ابتدا به خاطر داشته باشید که به هیچ وجه نباید خودسرانه در این مورد تصمیم گرفته و تنها باید پزشک متخصص در مورد بهترین روش درمانی نظر دهد. پس تا وقتی که به پزشک مراجعه نکرده‌اید می‌توانید تنها از مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن برای بهبود درد خود و از قرص آهن یا فولیک اسید برای جلوگیری از کم خونی ناشی از خونریزی شدید قاعدگی استفاده کنید. همچنین تا قبل از انجام جراحی می‌توان با داروهایی مثل سیکلوکاپرون و لیستدا جریان خونریزی و یا با دستگاه IUD دل پیچه و خونریزی را کنترل کرد.
به غیر از جراحی روش‌هایی دیگری هم وجود دارد، مثل:
هورمون تراپی:
از آنجایی که رشد میوم به واسطه‌ی استروژن می‌باشد یکی از روش‌های درمانی کنترل سطح این هورمون در بدن است. گاهی اوقات می‌توان تنها با داروهای هورمونی که اثر استروژن را کمتر می‌کنند فیبروم را کوچک کرده و یا از رشد بیشتر آن جلوگیری کرد. اما در موارد خیلی شدید و طبق نظر پزشک نیاز به جراحی می‌باشد. همچنین ممکن است پزشک شما برای جلوگیری از رشد بیشتر میوم یا فیبروم به شما توصیه کند که از خوردن داروهای ضد بارداری جلوگیری کنید.
هورمون GnRH و یا گنادوتروپین آزاد کننده‌ی هورمون، ترشح استروژن و پروژسترون را مهار کرده و نقش بسزایی در کنترل فیبروم‌های رحمی دارد. بعضی از داروها مثل Oreahnn برگرفته از GnRH می‌باشند. البته این دارو گران بوده و نباید به علت خطر پوکی استخوان بیشتر از شش ماه مصرف شود.
همچنین داروهایی که تنظیم کننده‌ی انتخابی گیرنده‌های استروژن (SERMs) هستند، قادرند بدون ایجاد علائم یائستگی از رشد فیبروم جلوگیری کنند.
آمبولیزاسیون فیبروم رحم:
در کسانی که مایل به جراحی نیستند می‌توانند این روش را انتخاب کنند. با این روش تنها شریان فیبروم رحم قطع می‌شود.
۱- آمبولیزاسیون شریان رحم:
به نقل از مجله‌ی وبمد اگر فیبروم‌های شما باعث مواردی مثل خونریزی زیاد یا درد شود، پزشک شما احتمالاً این روش را برای کوچک کردن فیبروم‌ها و تخفیف بعضی علائم پیشنهاد می‌دهد. لازم نیست که پزشک شما برش ایجاد کند، به جای آن او لوله‌ای به نام کاتتر را وارد شریان رحم می‌کند. سپس ماده‌ای که باعث بستن منبع خون به فیبروم‌ها می‌شود را تزریق می‌کند. این روش باعث کوچک شدن و یا مرگ فیبروم‌ها شده و اجازه می‌دهد سایز کلی رحم کاهش یابد.
۲- درمان فیبروم یا میوم رحمی با جراحی
یک روش کلی جراحی به نام میومکتومی وجود دارد که در آن فیبروم یا میوم‌های رحم به روش‌های مختلف که بسته به تعداد، اندازه و محل آن‌ها دارد کنده شده و از بین می‌روند. در این روش تنها فیبروم از بین رفته و بافت رحم برای بارداری بعدی سالم می‌ماند. روش‌هایی شامل:
- میومکتومی شکمی:
در مواردی انجام می‌شود که فیبروم بزرگ، زیاد و یا عمیق باشد. در این صورت بیمار باید بیهوش شده و با جراحی و باز کردن رحم فیبروم‌ها کنده شود. - لاپاراتومی:
مانند لاپاروسکوپی می‌باشد که در آن برش کوچکی در شکم ایجاد شده و لوله‌ای وارد رحم می‌شود تا فیبروم‌ها را جدا کند. - لاپاروسکوپی:
برش کوچکی در نزدیکی ناف ایجاد شده و وسیله‌ای که وارد می‌شود فیبروم را از بین می‌برد. - هیستروسکوپی:
دوربین کوچکی به همراه سر مخصوص خود وارد رحم شده و فیبروم‌ها را جدا می‌کند.
۳- فرسایش رحم و یا endometrial ablation:
در صورتی که شما فیبروم‌های کوچک اما قاعدگی سنگین داشته باشید می‌توانید با این روش و از طریق واژن پوشش داخلی رحم‌تان را بردارید. حواستان باشد که اگر قصد بارداری دارید نباید از این روش برای درمان فیبروم خود استفاده کنید.
۴- هیسترکتومی:
با این روش شما مجبورید که رحم خود را به طور کامل خارج کنید. این مورد در صورتی پیشنهاد می‌شود که علائم آزار دهنده‌ای مثل قاعدگی‌های بسیار سنگین و یا فیبروم‌های بسیار بزرگ داشته و قصد بارداری ندارید.
۵- میولیز:
در این پروسه ابتدا پزشک جریان خون فیبروم‌های کوچک را قطع می‌کند. سپس با اعمال مواردی مثل سرما یا گرما فیبروم را از بین می‌برد.
۶- درمان میوم یا فیبروم رحمی با روش RFA؟
در روش RFA و یا Radiofrequency ablation امواج رادیویی بی‌ضرر توسط پزشک فوق تخصص رادیولوژی مداخله‌ای به همراه سونوگرافی به سمت فیبروم هدایت می‌شوند تا با ایجاد نوسان و گرما سلول‌های معیوب فیبروم از بین بروند. استفاده از این روش به ندرت برای درمان فیبروم‌های رحمی به کار می‌رود.
ریسک فاکتورهای موثر در ایجاد فیبروم چیست؟
- جنسیت
- نژاد
- مصرف الکل
- سن
- سطح هورمون استروژن در بدن
- بارداری به علت سطح بالای هورمون‌های زنانه در این دوران
- محیط
- ژنتیک
چه کار کنم تا به فیبروم رحمی مبتلا نشوم؟
نمی‌توان به طور قطع از فیبروم رحمی دوری کرد بلکه تنها می‌توان آن را کنترل کرد. به طور مثال با رساندن موادی مثل آهن، ویتامین‌های A ،K و ویتامین‌های محلول در چربی و… به بدن تا حدی از بروز آن جلوگیری می‌شود.
میوم یا فیبروم رحمی در بارداری
شیوع فیبروم رحمی در زنان بالا بوده و با افزایش سن هم درصد آن بیشتر می‌شود اما درصد دقیق کسانی که باردار بوده و فیبروم هم دارند مشخص نیست چراکه افزایش ضخامت ماهیچه‌ی رحم طی بارداری تشخیص فیبروم را سخت می‌کند. داشتن فیبروم معمولاً مانع باردار شدن نمی‌شود اما فیبروم‌های خاصی مثل فیبروم ساب موکوزال در شرایط خاصی می‌توانند ناباروری و یا سقط جنین ایجاد کنند.
در طی سه ماهه‌ی اول بارداری که ترشح هورمون استروژن در بدن شما بیشتر از حالت عادی است رشد فیبروم‌ها معمولاً افزایش یافته و می‌تواند عوارضی مثل درد و خونریزی و یا حتی سقط جنین ایجاد کند.
در سه ماهه‌ی دوم و سوم بارداری با رشد جنین و فشار به فیبروم‌ها علائمی مثل درد ایجاد می‌شود که شایع بوده و داروی مسکن استامینوفن برای کنترل آن موثر است.
نکته‌ی مهم
ریسک عارضه خطرناک قطع جفت در زنانی که فیبروم رحمی دارند نسبت به زنان سالم بیشتر بوده و نه تنها باعث مرگ جنین بلکه باعث خونریزی شدید و شوک در مادر هم می‌شود.
احتمال زایمان زودتر از موعد هم در زنانی دارای فیبروم رحمی بالاست. فیبروم رحمی می‌تواند در طی زایمان با قرار گیری در مسیر کانال رحم مانع حرکت جنین به بیرون شده، باعث چرخش جنین و خروج او از قسمتی غیر از سر شود و یا قدرت انقباض رحم را کم کند. در این صورت پزشک با ارزیابی کردن شرایط ممکن است که سزارین را نسبت به زایمان طبیعی ترجیح دهد.
به نقل از مجله‌ی اینترنتی وبمد فیبروم‌ها معمولاً بعد از بارداری کوچک می‌شوند. در یک مطالعه محققان متوجه شدند که ۳ تا ۶ ماه بعد از زایمان، ۷۰ درصد زنانی که زایمان موفق داشتند شاهد کاهش اندازه‌ی ۵۰ درصدی فیبروم‌ها بودند.
